Nietolerancja histaminy (HIT) = pseudoalergia?

Co zrobić, gdy po zjedzeniu żółtego sera boli Cię głowa? Albo gdy po pomidorach pojawia się kaszel? Może męczą Cię również migreny? Po czekoladzie swędzi skóra? Brzmi znajomo? Rozsiądź się i zostań na dłużej. Dzisiaj pomówimy o histaminie.

Ostatnio dużo mówiliśmy sobie o SIBO, celiakii, IBS – głównie skupialiśmy się na układzie pokarmowym. Dzisiaj przyszedł czas na kolejny element układanki – histaminę. Co ma wspólnego histamina z jelitami? Bardzo dużo! I postaram się Wam to pokazać w tym poście.

Co to jest histamina?

Histamina to nie nowość. Tą 17-atomową cząsteczkę, a dokładniej aminę biogenną, znamy już dosyć długo – w 1910 roku Dale i Laidlaw opisali po raz pierwszy β-iminazoliloetyloaminę i jej działanie w organizmie [1]. Dzisiaj wiemy o niej znacznie więcej.

I zaznaczmy to sobie na początku – histamina naturalnie występuje w naszym organizmie i bierze udział w wielu ważnych procesach. Odgrywa kluczową rolę w reakcjach alergicznych, powoduje skurcz mięśni gładkich (zwłaszcza oskrzeli i jelit), rozszerza naczynia krwionośne, pobudza wydzielanie soków żołądkowych, reguluje rytm okołodobowy, ma właściwości immunomodulujące [2].

Plejotropowy efekt histaminy wynika z jej zdolności do wiązania z błonowymi receptorami, które znajdują się w różnych tkankach. Wyróżniono 4 podtypy receptorów histaminowych [3]:

H1 – błona śluzowa nosa, śródbłonek, płuca, limfocyty, monocyty, neurony, hepatocyty, błona śluzowa żołądka, serce, OUN
H2 – błona śluzowa żołądka, płuca, macica, serce, OUN
H3 – centralny i obwodowy układ nerwowy, przewód pokarmowy
H4 – komórki hematopoetyczne, okrężnica, serce, płuca, grasica, śledziona, jelito cienkie.

Stąd wynika również nazwa histaminy – histos w języku greckim oznacza tkankę. Efekt jaki histamina wywoła w organizmie będzie zależny, z którym receptorem się połączy i w jakiej tkance dojdzie do reakcji.

Ale jak to w życiu bywa – co za dużo to nie zdrowo.

Dokładnie tak samo jest z histaminą – w większych ilościach przysparza więcej szkód niż pożytku, prowadząc do stanów patologicznych. Prawidłowe stężenie histaminy to 0-1 ng/mL (może się różnić w zależności od laboratorium). Koncentracja histaminy powyżej tego progu może objawiać się już nieprzyjemnymi objawami takimi jak: nasilone wydzielanie kwasu żołądkowego, przyspieszenie akcji serca, a bardzo podwyższony poziom prowadzi do zatrzymania akcji serca (wstrząs anafilaktyczny).

Powstawanie histaminy

W organizmie histamina powstaje na skutek dekarboksylacji histydyny (aminokwasu). Proces zachodzi przy udziale enzymu dekarboksylazy histydynowej i jest zależny od 5-fosoforanu pirodyksalu (witamin B6).

Źródłem histaminy w organizmie są komórki enterochromafinowe żołądka, neurony histaminergiczne, komórki tuczne i bazofile, które przechowują histaminę w pęcherzykach wewnątrzkomórkowych (podczas stymulacji jest uwalniana). Niektóre komórki (np. limfocyty T, komórki dendrytyczne) również posiadają zdolność wytwarzania histaminy, ale jest ona uwalniana bezpośrednio po produkcji (nie jest magazynowana) [4]. Aktywacja mastocytów może kojarzyć Wam się z alergiami (stąd np. w przypadku astmy farmakoterapia obejmuje leki antyhistaminowe).

Mechanizmy rozkładające histaminę

W stanie zachowanej homeostazy nasz organizm radzi sobie z rozkładaniem histaminy, aby nie dochodziło do nadmiernej akumulacji. W metabolizm histaminy są zaangażowane 2 enzymy:

DAO – diaminooksydaza (działa zewnątrzkomórkowo),
HNMT – N-metylotransferaza (wewnątrzkomórkowo).

U ssaków ekspresja DAO jest ograniczona do niektórych tkanek, głównie jelita cienkiego, okrężnicy wstępującej, łożyska (w ciąży znacząco rośnie aktywność DAO, stąd u wielu kobiet ciężarnych następuje redukcja objawów) i nerek. Natomiast HNMT ulega ekspresji w wielu tkankach – przede wszystkim w nerkach, wątrobie, śledzionie, okrężnicy, prostacie, jajnikach, tchawicy [5].

Warto zaznaczyć również, że enzym HNMT jest wysoce selektywny dla histaminy. Z kolei DAO może metabolizować, oprócz histaminy, inne aminy biogenne takie jak: kadweryna i putrescyna [6].

Egzogenne źródła histaminy

Oprócz tego, że nasz organizm wytwarza histaminę, możemy również dostarczyć ją wraz z pożywieniem.

I generalnie warto sobie skojarzyć histaminę z produktami wędzonymi, długo dojrzewającymi, konserwowanymi, sfermentowanymi, źle przechowywanymi. Im dłużej jakiś produkt „leży”, tym większa zawartość histaminy. Jest to związane z zawartością bakterii w danym produkcie i przekształcaniem przez nie histydyny w histaminę. Z tego też powodu trudno jednoznacznie określić poziom histaminy – często oznaczenia się różnią albo autorzy podają możliwy zakres zawartości histaminy.

Produkty, na które warto zwrócić uwagę (z dużą zawartością histaminy): kiszonki, wędzone ryby, długo dojrzewające sery, wino czerwone, szampan.

I ważna informacja: histamina jest termostabilna – obróbka termiczna nie wpłynie na zawartość histaminy w danym produkcie!

O diecie niskohistaminowej porozmawiamy sobie w osobnym poście – to obszerny temat, będzie co czytać.

Nietolerancja histaminy (HIT)

Przez nietolerancję histaminy (HIT) rozumie się przekroczenie osobniczego progu tolerancji przez ilość histaminy.

W nietolerancji histaminy prawdopodobnie dochodzi do upośledzonej aktywności tych enzymów, przez co histamina nie jest prawidłowo 'przetwarzana’ i zachodzi jej nadmiar w organizmie. Do zmniejszonej aktywności DAO mogą przyczyniać się różne schorzenia jelit (np. choroba Crohna). Inna przyczyną może być konkurencyjne hamowanie DAO przez inne aminy biogenne lub spożywanie alkoholu oraz niektórych leków [7]. U niektórych pacjentów problem ma podłoże genetyczne.

Drugą przyczyną, która może być odpowiedzialna za nadmiar histaminy jest jej zwiększona endogenna produkcja. Taki stan charakterystyczny jest np. w mastocytozie.

Nietolerancja histaminy często nazywana jest pseudoalergią, ponieważ objawy mogą być podobne jak w klasycznej alergii (np. katar sienny), ale nie dochodzi do rozwoju mechanizmów nadwrażliwości immunologicznej.

Nietolerancja histaminy – objawy

Z tego względu, że histamina oddziaływuje na tak różne tkanki, ciężko wyodrębnić specyficzne objawy dla jej nietolerancji. Często są to pacjenci, którzy latami borykają się z różnymi dolegliwościami, a lekarze rozkładają ręcę.

Możliwe niepożądane efekty nadmiaru histaminy [8]:

ból głowy (w tym migreny),
zatkany nos, katar sienny,
ataki astmy,
zaburzenia rytmu serca,
biegunki, zgaga,
niskie ciśnienie tętnicze,
obrzęki,
zmiany skórne,
bolesne miesiączki.

Nasilenie tych objawów może się różnić wśród pacjentów.

Nietolerancja histaminy – diagnostyka

Rozpoznanie nietolerancji histaminy nie jest proste. Nie ma oficjalnych wytycznych, jak prawidłowo zdiagnozować nietolerancję histaminy.

Co w takim razie można zrobić, gdy podejrzewamy u siebie nietolerancję histaminy?

Należy rozpocząć od wizyty u dobrego specjalisty (np. alergolog), który przeprowadzi dokładny wywiad. Przed wizytą możesz założyć dzienniczek żywieniowy, gdzie zapiszesz wszystkie spożywane produkty i napoje, a także przyjmowane leki.

Z tego względu, że objawy są niespecyficzne i często ogólnoustrojowe, często należy wykonać badania, które wykluczą inne choroby – np. alergie.

Pomocnym wskaźnikiem jest zbadanie poziomu enzymu DAO – wynik należy skonsultować z lekarzem! Samo badanie DAO nie jest wystarczającym dowodem na postawienie właściwej diagnozy (ze względu na ograniczoną wartość diagnostyczną) [9].

Przydatny może być również test skórny punktowy z histaminą. U osób z nietolerancją histaminy obserwuje się, że bąbel na skórze utrzymuje się znacznie dłużej (co jest związane z zaburzoną degradacją histaminy), niż u populacji zdrowej [10].

Najnowsze metody diagnostyczne opierają się na oznaczeniu metabolitów histaminy w moczu, ale potrzeba jeszcze dokładnej walidacji takich testów [11].

Leczenie

Obecnie jedyną rekomendacją w przypadku stwierdzonej nietolerancji histaminy jest dieta antyhistaminowa (która swoją drogą do najłatwiejszych nie należy). W wielu badaniach klinicznych potwierdzono skuteczność diety antyhistaminowej i ustąpienie objawów. Przestrzegam jednak, że warto ją wprowadzać w życie pod okiem dietetyka, który prawidłowo ją zbilansuje.

Jeżeli obniżenie aktywności DAO wiąże się z problemami jelitowymi, to oczywiście musimy wyeliminować przyczynę pierwotną – u takich pacjentów najczęściej pojawia się ponowna tolerancja histaminy. Stąd tak ważna jest prawidłowa diagnostyka i holistyczne podejście.

Na rynku pojawiają się również suplementy diety z enzymem DAO (z nerek wieprzowych), ale wciąż mało jest badań, które potwierdzają skuteczność tych preparatów.

Podsumowanie

Za nami kolejny trudny i skomplikowany temat! Widzicie, że w przypadku podejrzenia nietolerancji histaminy, należy spojrzeć na problem całościowo i holistycznie. Z tego względu, że większa ilość enzymu DAO znajduje się w jelicie cienkim i jest bezpośrednio odpowiedzialna za degradację histaminy przyjmowanej z pożywieniem, warto również zastanowić nad HIT u pacjentów z problemami jelitowymi, w tym SIBO.

A w następnym wpisie dokładnie omówimy dietę niskohistaminową i spożywcze źródła histaminy. Do usłyszenia!

Jestem absolwentką Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego na kierunku ‚Dietetyka’. Należę do Polskiego Stowarzyszenia Dietetyków. Moim celem jest zmodyfikowanie Twoich nawyków i optymalizacja żywienia, aby przywrócić zdrowie jelit.